فشار خون بالا یکی از مشکلات سلامتی در دنیای مدرن است که به طور مستقیم با افزایش خطر بروز بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و نارسایی کلیه مرتبط است. این بیماری یک وضعیت شایع اما خطرناک است که در آن فشار خون در رگ‌ها به طور مرتب افزایش می‌یابد. فشار خون بالا اغلب به عنوان “قاتل خاموش” شناخته می‌شود، زیرا بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری تا زمانی که دچار مشکلات جدی نشده‌اند، هیچ علامتی ندارند. این بیماری می‌تواند به دلایل مختلفی مانند ژنتیک، چاقی، مصرف نمک زیاد و عدم فعالیت بدنی بروز کند. همچنین، عواملی مثل استرس مداوم و بیماری‌های مزمن مانند دیابت نیز نقش مهمی در افزایش خطر ابتلا به این مشکل ایفا می‌کنند. تشخیص به موقع و مدیریت صحیح آن می‌تواند به جلوگیری از عوارض جدی کمک قابل توجهی کند. 

اهمیت تشخیص زودهنگام فشار خون بالا از آن جهت است که با اقدامات پیشگیرانه و تغییرات سبک زندگی می‌توان از بروز بسیاری از عوارض جدی این بیماری جلوگیری کرد. اندازه‌گیری منظم فشارخون و مشاوره با پزشک برای تنظیم برنامه‌ی درمانی مناسب، از مهم‌ترین راه‌های مدیریت این بیماری به شمار می‌آیند. در بسیاری از موارد، کنترل فشار خون از طریق تغییر رژیم غذایی، ورزش منظم و در صورت لزوم، استفاده از داروهای کاهنده فشارخون امکان‌پذیر است. در این مقاله به بررسی علل، علائم، روش‌های تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری فشار خون پرداخته‌ایم، در ادامه با ما همراه باشید.

فشار خون چیست؟

به زبان ساده فشار خون، نیرویی است که خون به دیواره رگ‌های خونی وارد می‌کند. در این حالت فشار خون در دیواره‌ی شریان‌ها به طور غیر طبیعی افزایش پیدا می‌کند و این فشار به طور مداوم بالا می‌باشد، به آن فشار خون بالا یا هیپرتانسیون می‌گویند. میزان فشارخون به عوامل مختلفی بستگی دارد. این بیماری یکی از مشکلات رایج در سلامت عمومی است که می‌تواند عوارض جدی برای قلب، مغز و کلیه‌ها ایجاد کند.

چرا فشار خون در نوسان است؟

فشار خون شما همیشه ثابت نمی‌ماند. بلکه بر اساس کاری که فرد انجام می‌دهد، تغییر می‌کند. به طور مثال در زمانی انجام فعالیت‌های ورزشی فشارخون بالا می رود و وقتی فرد در حال استراحت می‌باشد، فشار خون پایین تر است.

چند نوع فشار وجود دارد؟

همانطور که قبل‌تر گفته شد، فشارخون به دلیل افزایش یا کاهش غیرعادی فشار در شریان‌ها ایجاد می‌شود. انواع فشار خون در دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: فشار خون بالا (Hypertension) و فشار خون پایین (Hypotension). هرکدام از این دوحالت می‌توانند مشکلات جدی برای سلامتی فرد ایجاد کنند.

انواع فشار خون

فشار خون طبیعی

هنگامی که فشار خون سیستولیک (عدد بالایی) کمتر از ۱۲۰ میلی‌متر جیوه و فشار خون دیاستولیک (عدد پایینی) کمتر از ۸۰ میلی‌متر جیوه باشد؛ فشار خون طبیعی است. این مقادیر که اصطلاحا ۱۲ روی ۸ گفته می‌شود نشان‌دهنده فشار طبیعی خون در شریان‌ها و وضعیت سالم سیستم قلبی و عروقی هستند. فشارخون طبیعی برای حفظ عملکرد صحیح اعضای بدن، از جمله قلب و مغز، اهمیت زیادی دارد. هنگامی که مقادیر آن در محدوده طبیعی باشد، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و مشکلات کلیوی کاهش می‌یابد​.

فشار خون بالا

فشار خون بالا یا پرفشاری‌ خون به حالتی گفته می‌شود که فشار خون در شریان‌ها به‌طور مداوم بالاتر از حد طبیعی است. به‌طور کلی، فشارخون بالا زمانی رخ می‌دهد که فشار خون سیستولیک (عدد بالایی) بالای ۱۴۰ میلی‌متر جیوه و فشار خون دیاستولیک (عدد پایینی) بالای ۹۰ میلی‌متر جیوه باشد. این وضعیت در بلند مدت می‌تواند به دیواره‌های عروق آسیب وارد کرده و منجر به مشکلات جدی مانند بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، نارسایی کلیه و سایر بیماری‌های مزمن شود. از آنجایی که بسیاری از افراد مبتلا به پرفشاری خون معمولا علائم خاصی ندارند بنابراین بایستی به طور مداوم و منظم تحت نظر قرار بگیرند. 

فشار خون پایین

زمانی که فشار خون فرد به سطحی کمتر از حد نرمال می‌رسد، یعنی فشار سیستولیک (فشار زمانی که قلب در حال تپیدن است) کمتر از ۹۰ میلی‌متر جیوه و دیاستولی (فشار زمانی که قلب بین ضربان‌ها در حال استراحت است) کمتر از ۶۰ میلی‌متر جیوه باشد، فشار خون پایین گفته می‌شود. فشار خون پایین هم می‌تواند به‌طور طبیعی در برخی افراد بدون علائم خاصی باشد، اما در بعضی موارد ممکن است با علائمی مانند سرگیجه، ضعف، سردرد، تاری دید، خستگی یا حتی بی‌هوشی بروز کند. این وضعیت به‌خصوص زمانی مشکل‌ساز می‌شود که باعث کاهش خون‌رسانی به مغز و سایر اعضای حیاتی شود.

جدول اندازه فشار خون در زنان و مردان سنین مختلف

علائم فشار خون چگونه خود را نشان می‌دهند؟

به طور معمولا فشار خون علائم خاصی ندارد و به سختی می‌توان آن را تشخیص داد، به طوری که فرد برای سال‌ها از بیماری رنج ببرد بدون اینکه علائمی داشته باشد. با این حال در موارد شدید ممکن است چند علائم بروز کنند. 

برخی از علائم فشار خون بالا:

• سردردهای شدید، به‌خصوص در ناحیه پشت سر
• سرگیجه و تاری دید
• تپش قلب یا نامنظم شدن ضربان قلب
• خونریزی بینی
• تنگی نفس، به‌خصوص در هنگام فعالیت بدنی​

در مقابل، فشار خون پایین نیز علائم خاص خود را دارد. این علائم شامل:

• سرگیجه و احساس ضعف
• خستگی شدید
• اختلال در تمرکز
• بی‌هوشی یا نزدیک به بی‌هوشی در موارد شدید

​

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا  هستند؟

افرادی که بیشترین خطر ابتلا به پرفشاری خون را دارند، معمولاً بالای ۴۵ سال سن دارند. در این گروه سنی، مردان بیشتر از زنان به پرفشاری خون دچار می‌شوند. اما پس از ۶۵ سالگی، این الگو معکوس شده و زنان نسبت به مردان بیشتر تحت تأثیر پرفشاری خون قرار می‌گیرند.

معمولا دو عامل مهم ژنتیک و سبک زندگی نیز در ابتلا به پرفشاری خون نقش مهمی دارند، اما موارد دیگری هم منجر به این بیماری خواهد شد، از جمله:

• سابقه خانوادگی در بیماری فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی-عروقی مانند کلسترول بالا و دیابت
• سن، با افزایش سن ریسک ابتلا به فشار بالا می‌رود. فشار خون در سالمندان موضوع مهمی است که افراد زیادی را درگیر می‌کند و کنترل آن بسیار اهمیت دارد. پرستار سالمند در منزل، با تجربه و دانش خود به طور مرتب وضعیت سلامتی سالمند را بررسی می‌کند و مشکلاتی مانند فشارخون بالا را سریعا شناسایی کرده و از عوارض آن جلوگیری می‌کند.
• چاقی و کم تحرکی، افراد دارای اضافه وزن و کسانی که ورزش نمی‌کنند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
• مصرف بیش از حد نمک
• مصرف بیش از حد الکل و سیگار
• استرس مداوم
• استفاده از قرص‌های ضد بارداری

با رعایت موارد فوق و تغییر سبک زندگی می‌توان تا حد قابل قبولی از بروز این بیماری جلوگیری کرد.

آیا می‌توان از این بیماری پیشگیری کرد؟

فشار خون بالا یک عامل خطر مهم برای بیماری های قلبی-عروقی است. در صورت بی‌توجهی ممکن است، فرد دچار حمله ایسکمیک گذرا (TIA) یا سکته مغزی، حمله قلبی، بزرگ شدن قلب، نارسایی قلبی، بیماری عروق محیطی (مانند گردش خون ضعیف و درد در پاها)، آنوریسم، بیماری کلیوی، و شکستگی عروق خونی در چشمان گردد. بنابراین پیشگیری از فشار خون بالا بسیار مهم است و با تغییر در سبک زندگی و با رعایت مواردی که در ادامه گفته می‌شود، می‌توان به کاهش احتمال بروز این بیماری و عوارض جدی آن کمک کرد. 

• کنترل وزن: حفظ وزن سالم از طریق رژیم غذایی مناسب و ورزش منظم می‌تواند به کنترل فشارخون کمک کند.
• رژیم غذایی سالم: مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و کاهش مصرف نمک و چربی‌های اشباع شده از اهمیت بالایی برخوردار است. یک رژیم غذایی کم نمک می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی فشار خون را کاهش دهد​.
• فعالیت بدنی منظم: حداقل ۳۰ دقیقه ورزش روزانه می‌تواند به کاهش فشار خون و بهبود سلامت قلب کمک کند.
• ترک سیگار و الکل: ترک دخانیات و مصرف کم الکل می‌تواند خطر ابتلا به فشارخون بالا را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد.
• مدیریت استرس: تکنیک‌های مدیریت استرس مانند یوگا و مدیتیشن می‌توانند در کاهش فشار خون مؤثر باشند​.

برای درمان فشار خون چه روش‌هایی وجود دارد؟

درمان فشار خون بسته به نوع و شدت آن متفاوت است. خوشبختانه با دو رویکرد اصلی از جمله تغییر سبک زندگی و درمان دارویی می‌توان این بیماری را کنترل کرد.

• تغییر سبک زندگی

معمولا پزشکان توصیه می‌کنند فرد با ایجاد تغییرات ساده در زندگی شروع کند و عادت‌های ناسالم خود را تغییر دهد. این موارد شامل کاهش وزن، پیروی از رژیم غذایی متعادل و سالم (کم‌نمک و کم‌چرب)، ورزش منظم، عدم استفاده از الکل و دخانیات (تمام محصولات نیکوتینی)، کاهش مصرف نمک و چربی و کنترل استرس است. در بسیاری از موارد، این تغییرات می‌تواند فشار خون را به حد طبیعی بازگرداند​.

• درمان دارویی

به همراه پیشبرد سبک زندگی سالم، داروهای کاهنده‌ی فشار خون تجویز می‌شود. اینداروها شامل دیورتیک‌ها (که باعث دفع آب و نمک اضافی از بدن می‌شوند)، بتابلاکرها (که ضربان قلب را کاهش می‌دهند)، مهارکننده‌های ACE (که از تولید مواد افزایش‌دهنده فشارخون جلوگیری می‌کنند) و مسدودکننده‌های کانال کلسیم (که باعث شل شدن دیواره رگ‌ها می‌شوند) هستند​.

نحوه‌ی آمادگی برای اندازه‌گیری فشار خون 

• هنگام مراجعه به مطب پزشک بلافاصله اقدام به اندازه‌گیری نکنید. در صورت مصرف سیگار، یا فعالیت ورزشی (حتی پیاده‌روی تند)، یا نوشیدن یک فنجان قهوه، ابتدا ۳۰ دقیقه صبر کنید تا فشار خون به حد نرمال برگردد.
• توصیه می‌شود به دستشویی بروید تا مثانه خالی شود.
• حداقل ۵ دقیقه بدون صحبت کردن، بنشینید. 
• صاف بنشینید و پاهای خود را صاف روی زمین بگذارید. (پاها را روی هم قرار ندهید).
• بازوی خود را روی میزی در مقابل خود قرار دهید تا بازوی شما در سطح قلب باشد.

اندازه‌گیری فشار خون در مطب پزشک و یا در منزل انجام می‌شود. پرستار بیمار در منزل به طور مداوم و مرتب آن را کنترل کرده و نتیجه را به پزشک ارائه می‌کند. در صورت بالا رفتن یا پایین آمدن یکباره و شدید فشارخون دارو درمانی توسط پرستار متخصص و پزشک مربوطه انجام می‎‌شود.

سخن پایانی

فشار خون بالا و پایین هر دو از جمله مشکلات رایج و جدی در جامعه امروز هستند که نیاز به مراقبت و مدیریت مداوم دارند. تشخیص به‌موقع این بیماری و پیگیری درمان می‌تواند از بروز عوارض شدید مانند سکته قلبی، سکته مغزی و نارسایی کلیه جلوگیری کند. تغییرات ساده در سبک زندگی مانند ورزش منظم، تغذیه سالم و ترک الکل و دخانیات می‌تواند به پیشگیری از این بیماری کمک شایانی کند. در صورت لزوم، استفاده از داروهای مناسب تحت نظر پزشک نیز ضروری می‌باشد. لازم است که افرادی که ریسک ابتلای بالایی دارند به طور مرتب با انجام چکاپ‌های منظم در حفظ سلامتی و بهبود کیفیت زندگی خود گام بردارند. امروزه می‌توان با انجام آزمایش و ویزیت در منزل به طور مرتب از وضعیت سلامتی خود مطلع شد. خدمات پرستاری در منزل عاطفه این امکان را فراهم کرده است تا بیماران، سالمندان و کودکان بتوانند از خدمات پرستاری در منزل بهره ببرند.