سالمند آزاری چیست و جلوگیری از آن چگونه ممکن است؟

در سال گذشته تقریبا از هر ۶ نفر فرد ۶۰ سال به بالا یک نفر مورد سالمند آزاری قرار گرفته است. با پیر شدن جمعیت جهان تعداد سالمندان رو به افزایش است. به طوریکه پیش بینی می شود جمعیت افراد بالای ۶۰ سال از ۹۰۰ میلیون نفر  در سال ۲۰۱۵ به حدود ۲ میلیارد نفر در سال ۲۰۵۰ خواهد رسید. در این صورت توجه به آزار سالمندان و مقابله با آن امری جدی تلقی می شود.

سالمند آزاری چیست؟

سالمند آزاری به مفهوم رفتاری است که از شخص یا اشخاص مراقب سالمند به شکل خود آگاه یا ناخود آگاه سر می زند، که باعث افت کیفیت زندگی فرد سالمند می شود. مصرف بیش از حد دارو یا کمبود آن، مراقبت نکردن از زخم های بدن فرد سالخورده، عدم مصرف غذای سالم و ویتامین همچنین عدم رسیدگی به بهداشت فردی و روحی از جمله موارد سالمند آزاری است. همچنین سوء استفاده جنسی از سالمندان، که از هر ۲۴ مورد فقط یک مورد گزارش می شود نیز نوعی سالمند آزاری محسوب می شود.

سالمند آزاری در محیط های سازمانی

آزار رسانی به سالمندان می تواند منجر به صدمات جسمی مانند خراش و کوفتگی های جزئی تا شکستگی های استخوانی شود و آسیب های جبران ناپذیری را به سالمندان وارد کند. همچنین اگر این آسیب ها عاطفی و روانی باشند منجر به افسردگی اضطراب خواهد شد. حتی صدمات نسبتا جزئی می تواند باعث آسیب های جدی و مرگ شود. یک مطالعه ۱۳ ساله نشان می دهد احتمال مرگ زودرس قربانیان سالمند آزاری دو برابر بیشتر از سالمندان دیگر است.

پیش بینی می شود با افزایش تعداد سالخوردگان و محدودیت منابع ممکن است نیازهای آن ها به طور کامل برآورده نشده و تعداد افرادی که مورد سالمند آزاری قرار می گیرند افزایش یابد.

عوامل خطر

عوامل خطری که ممکن است پتانسیل آزار به سالمندان را افزایش دهند، در سطوح فردی، روابطی، اجتماعی و فرهنگی اجتماعی شناسایی می شوند.

فردی

خطرات در سطح فردی شامل ضعف سلامت جسمی و عاطفی، اختلالات روانی و سوء مصرف الکل و مواد مخدر می شود. و سایر عوامل فردی دیگر مثل جنسیت فرد قربانی و وضعیت زندگی مشترک هم احتمال سوء استفاده را بیشتر می کند. در حالی که همان خطراتی که زنان را تهدید می کنند مردان را هم تهدید خواهد کرد اما در بعضی از فرهنگ ها جایگاه اجتماعی زنان در درجه دوم قرار دارد که باعث می شود هنگام بیوه شدن در معرض بی توجهی و سوء استفاده مالی قرار بگیرند.

ارتباط خویشاوندی

شاید اینطور به نظر نیاید اما متاسفانه در زندگی های مشترک هم احتمال خطر سالمند آزاری وجود دارد. هنوز مشخص نیست که چه کسی مرتکب آزار می شود، همسر فرد یا فرزندان؟ وابستگی فرد قربانی به سالمند آزار، خطر سوء استفاده را که معمولا مالی است را افزایش می دهد. در بعضی موارد سابقه طولانی روابط خانوادگی ضعیف هم می تواند فشار روانی هنگام مراقبت از فرد سالمند را بیشتر کند. هرچه تعداد بیشتری از زنان وارد دنیای کار می شوند فرصت کمتری برای نگهداری از سالمندان دارند، بنابراین مراقبت از افراد مسن فشار بیشتری به آن ها وارد کرده و امکان سالمند آزاری را افزایش می دهد. در این مواقع بهترین گزینه برای سلامت روانی و جسمی هریک از افراد خانواده استخدام پرستار سالمند در منزل است.

اجتماعی

انزوای اجتماعی مراقبان و افراد مسن و در نتیجه عدم حمایت اجتماعی، یک  عامل خطرناک برای سوء استفاده از سالمندان توسط مراقبان است. بسیاری از افراد مسن به دلیل از دست دادن توانایی های جسمی یا روحی و از دست دادن دوستان و اعضای خانواده، منزوی می شوند.

فرهنگی-اجتماعی

عوامل دیگری که خطر سالمند آزاری را افزایش می دهد عبارتند از:

• کلیشه های سن گرایانه که افراد مسن را ضعیف و وابسته به تصویر می کشند.
• فرسایش پیوند های بین افراد خانواده.
• سیستم های توزیع ارث و املاک، روی توزیع قدرت در خانواده تاثیر می گذارد.
• مهاجرت زوج های جوان و تنها گذاشتن والدین در جوامعی که به طور سنتی فرزندان از والدین مراقبت می کنند.
• کمبود بودجه برای هزینه های مراقبت.

در موسسات نگهداری از سالمندان هم سوء استفاده بیشتر در موارد زیر رخ می دهد:

• پایین بودن استانداردهای مراقبت های بهداشتی، خدمات رفاهی و امکانات مراقبت
• پرسنلی با آموزش ضعیف، با حقوق پایین و ساعت های کاری طولانی مدت
• محیط فیزیکی کم و سیاست هایی که بیشتر در جهت منافع سازمان عمل می کند تا منافع اشخاص سالمند.

جلوگیری از سالمند آزاری

استراتژی های زیادی برای جلوگیری از سالمند آزاری و اقدام علیه آن و کاهش پیامد های آن به کار رفته است. در اینجا به اقداماتی که در کشورهای پیشرفته برای جلوگیری از سوء استفاده انجام شده است اشاره می کنیم.

• کمپین های آگاهی عمومی و حرفه ای
• غربالگری (قربانیان و سوء استفاده کنندگاه بالقوه)
• برنامه آگاهی رسانی در مدارس
• مداخلات پشتیبانی مراقبت (از جمله مدیریت استرس و توجه به مراقب)
• تعریف دوباره و بهبود استاندارد های مراکز مراقبت از سالمندان
• آموزش مددکار یا افرادی که از بیماران معلول و مجنون مراقبت می کنند.

تلاش برای جلوگیری و ممانعت از  سالمند آزاری بیشتر شامل موارد زیر می شود.

• اجباری کردن گزارش سوء استفاده به مقامات
• گروه های خودیاری
• خانه های امن و پناهگاه های اضطراری
• برنامه های روانشناختی برای سوء استفاده کنندگان
• خطوط راهنما برای ارائه اطلاعات
• مداخله و پشتیبانی مراقبان

در حال حاضر شواهدی از اثر بخشی مداخله و پشتیبانی از مراقبان سالمندان در دست نیست. اگرچه پشتیبانی و نظارت رفتار آنها پس از سالمند آزاری احتمال وقوع مجدد آن را کاهش داده است . همینطور برنامه های آگاهی رسانی در مدارس هم کلیشه های منفی نسبت به سالمندان را کاهش داده است.

همکاری بین چندین بخش می تواند به کاهش سالمند آزاری کمک کند از جمله:

• بخش رفاه اجتماعی (از طریق ارائه حمایت های حقوقی، مالی و مسکن)
• بخش آموزش (از طریق آموزش و آگاهی رسانی)
• بخش بهداشت (از طریق شناسایی و درمان قربانیان توسط کارکنان مراقبت های بهداشتی اولیه)

این مطلب ترجمه شده بخشی از یک مقاله است که توسط سازمان بهداشت جهانی تهیه شده به همین علت بسیاری از اقدامات علیه سالمند آزاری هنوز در کشور ما انجام نشده و اطلاعات کافی هم در دسترس نیست. بنابراین برای جلوگیری از آزار سالمندان هرکدام از ما باید خودمان نقشی را بر عهده بگیریم مثل آگاهی رسانی به فرزندان و گزارش به مقامات، امیدواریم در هیچ کجای دنیا سالمندی مورد آزار و اذیت قرار نگیرد.